UÇAK ÜRETEN TÜRK NURİ DEMİRAĞ KİMDİR

Mühürdarzade Nuri beğ 1886 yılında Sivas Divriği’de doğmuştur. 17 yaşında Ziraat Bankası’nda işe başlamıştır. Dürüst  bir   memuriyet  hayatı geçiren Nuri beğ  memuriyet yaşantısında hızla yükselir ancak işgal yıllarında memuriyetten ayrılarak ticarete atılır.
Zafer tütünleri adını verdiği sigara kağıdı satar bu işerinde ciddi kazançlar sağlayan    Nuri  demirağ  bununla yetinmeyip büyük ticari yatırımlara girer. Asıl gayesin sadece kar amacı güdüp para kazanmak olmadığını girdiği yatırım alanları ve yok fiyatına yaptığı işlerde kendisini gösterecektir.Yeni kurulan Cumhuriyette ağır sanayi yatırımlarının yapılmaya başlamasıyla Nuri demirağda burda üstüne düşeni yapacak milli kaynaklarla demiryolu yapımı projesinde yer alıp yapılması gerekenden ucuz meblağlara demir yollarının yapımını mühendis olan kardeşi ile birlikte tamamlayacaktır. Mühürdarzade Nuri iken Atatürkün taktiri ile soy adı demirağ olacaktır.Nuri beğin proje ve atılımları bununla bitmeyecektir müreffeh ve kalkınmış bir toplumun havacılık alanında ileride olması ve göklere hakim olması gerektiğini düşünen Nuri beğ kendi uçaklarımızı yapmamız gerektiği düşüncesindedir ve bu yolda kolları sıvar.Ticaretten elde ettiği servetiyle Yeşilköyde bir arsa satın alıp fabrika kurar yurt dışına öğrenciler yollayıp mühendis yetişmesini sağlar bununla yetinmeyip uçak paraşütlerinin ipekten ve yerli olması için dut ağaçları ektirir.

Nuri Demirağ’ın tayyare fabrikası kurma fikrini öncelikle dönemin Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak’a yazmış olduğu bir mektupla arz etmiş olduğu anlaşılmaktadır. Çakmak, mektuba verdiği cevapta “Memleketimizdeki hava sanayine yardım hususunda gösterdiğiniz vatandaşlık duygusu, şayanı takdirdir. Bu iş, büyük mali fedakârlıklara ihtiyaç gösterdiğinden bu uğurdaki maddi ve manevi azminizden de sizi tebrik ederim. İstanbul’da ki etüt atölyesiyle Divrik’de ki tayyare fabrikasının açılarak faaliyete geçmesini dilerim, saygılarımla” diyerek teşebbüsü desteklemiş ve hemen arkasından Nuri Demirağ’a gönderilen ikinci mektupla bu alanda çalışmasına müsaade edildiği belirtilir.1936 yılında Beşiktaş’ta Tayyare Atölyesini inşaa etti. Orada kendi adının baş harflerini verdiği Nu.D-36 üretildi. Uçakları kullanacak Türk pilotların yetişmesi için bir havacılık okulu kurmak gerekiyordu. Pistin bulunduğu arazide Gök Okulu kuruldu. Okul, 1943 yılında kadar 290 pilot yetiştirdi. Yeşilköy’deki Gök Okulundan önce Divriği’de de bir Gök Ortaokulu açtı. Sivas’ın hiçbir ilçesinde ortaokul yokken açılmış bu okulda öğrencilerin tüm masrafları karşılanıyor; öğrenciler havacılığa özenmeleri için İstanbul’a getirtilip uçuş dersleri veriliyordu. 1938’de Nu.D-38 adlı çift motorlu altı kişilik yolcu uçağı yapıldı. NuD-38, 1944 yılında Dünya havacılığı yolcu uçakları A sınıfına alındı. İlk uçak siparişini 1938 yılında Türk Hava Kurumu (THK) verdi. Nuri Demirağ, havacılık alanında çalışmalarına 1939’da Türkiye’nin ilk yerli paraşüt üretimini gerçekleştirerek devam etti. 1941’de tamamen Türk yapımı ilk uçak İstanbul’dan Divriği’ye uçtu.

Eskişehir’e uçan uçakların teslimi için Eskişehir’de bir test uçuşu yapılması talep edildi. Selahattin Reşit Alan, 1938’de Nu.D-36 uçağıyla iniş yaparken pistteki hendeği görmedi ve hendeğe düştü. Reşit Alan bu kazada hayatını kaybetti. Bu kazadan sonra THK, Savunma Bakanlığının uçaklara verdiği olur raporuna ve kazanın pilotaj hatası olduğunun söylenmesine rağmen siparişi iptal etti. Nuri Demirağ, mahkemeye verdiği THK ile yıllar süren bir mahkeme sürecine girdi. Mahkeme THK lehine sonuçlandı.Ayrıca uçakların yurt dışına satılamaması için bir de kanun çıkartıldı. Bu yüzden sipariş alamayan fabrika 1950’li yıllarda kapandı. Beşiktaş’ta üretilen uçakların uçuş deneme testleri ve gök okulu için yapılan pistler, hangarlar, üzerlerindeki bütün yapılı binalar o yıllarda dünyanın en büyük havalimanı Amsterdam Havalimanı büyüklüğündeki bütün kurulu tesisler istimlak edildi.Siyasete atılıp hakkını aramaya çalışmasına ve İsmet İnönüye mektuplar yazmasına rağmen bunlarun hiç birinden sonuç alamamıştır...

Nuri Demirağ’ın yaptığı demiryolu ve faaliyet alanları arasında en önemli girişimleri,:

a) Samsun-Sivas Hattı

b) Fevzipaşa-Diyarbakır Hattı,

c) Afyon-Antalya Hattı,

ç) Sivas-Erzurum Hattı,

d) Irmak-Filyos Hattı,

e) Bursa’da Merinos Fabrikası’nın İnşası,

f) Karabük Demir-Çelik Fabrikasının bir kısmı,

g) İzmit Selüloz Fabrikası,

ğ) İstanbul Hal Binası,

h) Eceabat-Havza Şosesi,

ı) Birçok hayrat çeşme yapımı. 

Yararlanılan kaynaklar

Dr. Osman YALÇIN Mühürdarzade Nuri Bey’in (Demirağ) Hayatı ve

Çalışmaları (1886-1957) ,Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi

S 44, Güz 2009, s. 743-769

Tarihe sevdalı bir muallim

Merhaba ben HeradotKağan. Tarihi seven bir birey olarak tartışmalı konulardaki araştırma ve bilgilerimi siz değerli okuyucularıma aktarmaktan keyif alacağım TarihMuallimim ’de yazmaya başladım.Yazılarımı sürekli okumak isterseniz TarihMuallimim’ı Facebook, Twitter, E-Mail veya RSS ile takip edebilirsiniz.